Περάσαμε – και περνάμε ακόμα – μία κρίση που άλλαξε τα πάντα γύρω μας, από την καθημερινότητα και τις προτεραιότητες μας, μέχρι τη δημιουργία νέων διαχωριστικών γραμμών μεταξύ χρησιμότητας και δημαγωγίας, ορθολογισμού και λαϊκισμού, πρωτοβουλίας και μικροδιαχείρισης. Αλλά το σημαντικότερο, διαμόρφωσε στη νέα εποχή που ξετυλίγεται μπροστά μας, κρίσιμα ιδεολογικά και πολιτικά διλήμματα. Οι απαντήσεις στα οποία διακρίνουν τον κίνδυνο από μία μεγάλη ευκαιρία. Και σίγουρα, το ρόλο και τις προκλήσεις του προοδευτικού χώρου στην εποχή αυτή.
Πρώτο καθοριστικό σημείο, η επιστήμη και η τεχνολογία. Με τον αυτοματισμό και την 4η βιομηχανική επανάσταση να προδιαγράφουν ριζικές αλλαγές στον χάρτη των επαγγελμάτων, της απασχόλησης, της κατάρτισης του εργατικού δυναμικού, εισάγοντας νέους κλάδους και καταργώντας μέχρι πρότινος κραταιούς. Αλλά και στο ίδιο το περιβάλλον εργασίας, ισορροπώντας από τη μία με την ευκαιρία του εργαζόμενου για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και καθημερινότητας του, και από την άλλη, με τον κίνδυνο μίας νέας κανονικότητας ελαστικών μορφών εργασίας, υποβάθμισης μισθών και εργασιακής ασφάλειας.
Η πανδημία έφερε ξανά στο προσκήνιο το ρόλο του δημόσιου τομέα. Και το έκανε πρωτίστως με το δημόσιο σύστημα υγείας, με την αυτονόητη παραδοχή, ακόμα και από τους πολέμιους του, πως χωρίς αυτό η εικόνα, σήμερα, θα ήταν εντελώς διαφορετική. Κάνοντας παράλληλα σαφές πως οι δημόσιες κοινωνικές υποδομές, το κοινωνικό κράτος, οι δομές πρόνοιας, αλλά και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας, μέσα από τον εκσυγχρονισμό του, την οργανωμένη και συντεταγμένη λειτουργία του, μακριά από δογματισμούς και ιδεοληψίες, μπορεί να έχει κρίσιμη και χρήσιμη συνεισφορά σε όλους τους τομείς λειτουργίας και ανάπτυξης της οικονομίας και της κοινωνίας.
Έφερε νέες προκλήσεις στο ρόλο της Ευρώπης. Ειδικά μπροστά στο δίλημμα της εποχής μεταξύ της περαιτέρω ολοκλήρωσης και εμβάθυνσης ή του εθνικού απομονωτισμού. Ο οριζόντιος χαρακτήρας της υγειονομικής κρίσης επέβαλλε, έστω και μερικώς, την έννοια της αμοιβαιοποίησης των υποχρεώσεων, με ενιαία μοντέλα για την οικονομική της διαχείριση και συλλογικές πρωτοβουλίες στο υγειονομικό της σκέλος, στα εμβόλια, τα υγειονομικά πρωτόκολλα, και τις άλλες προκλήσεις που τη συνοδεύουν.
Άλλαξε σημαντικά το ρόλο και τη λειτουργία του ατόμου εντός της κοινωνίας. Δημιουργώντας μία νέα αντίληψη για τη συλλογικότητα, την ατομική και κοινωνική ευθύνη. Και μαζί, την πρόκληση να δομήσουμε ξανά θεσμούς που θα μπορέσουν να αποτυπώσουν πολιτειακά τη συλλογική αυτή λειτουργία. Που θα βασίζονται στη διαφάνεια, θα είναι υπερκομματικοί, υπεράνω όλων και για όλους. Θεσμούς αξιόπιστους που θα εμπνέουν εμπιστοσύνη. Αυτή την εμπιστοσύνη που χάσαμε, και σήμερα αντιλαμβανόμαστε την αξία της ξανά.
Και φυσικά, καθιστώντας εμφανή τη συστηματοποίηση, πλέον, των έκτακτων προκλήσεων στην «κανονικότητα» του πλανήτη μας. Με το φυσικό περιβάλλον να μας προειδοποιεί, την κλιματική κρίση και τις ακραίες της εκφάνσεις – όπως προσφάτως στη Γερμανία – να είναι πια καθημερινές, οι απαντήσεις, σήμερα, γίνονται όρος επιβίωσης. Ειδικά για τις νεότερες γενιές. Όχι μόνο για την αυτονόητη ανάγκη μείωσης των ρύπων, αναστήλωσης του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεσματικής διαχείρισης των απορριμμάτων και περισσότερο βιώσιμων αναπτυξιακών προτύπων, όσο και για ζητήματα κοινωνικών προεκτάσεων, όπως η ενεργειακή δικαιοσύνη και η καθολική πρόσβαση στην καθαρή ενέργεια.
Η πανδημία, λοιπόν, άλλαξε γύρω μας πολλά, μας έκανε να σκεφτούμε, να αναθεωρήσουμε, να σχεδιάσουμε. Αντί για τη μοιρολατρική ανάγνωση του ενός – και πλέον – «χαμένου» έτους, ας δούμε την ευκαιρία, της λευκής σελίδας που έχουμε μπροστά μας. Ας της δώσουμε πρόσημο και προοδευτικά χαρακτηριστικά, ώστε το βιβλίο που θα ξεκινήσουμε να γράφουμε να αφορά τους πολλούς. Με όρους δικαιοσύνης, ισότητας και βιωσιμότητας. Είναι το στοίχημα του δημοκρατικού χώρου για τη δική μας εποχή.
