Σε μια περίοδο όπου όλοι οι άνθρωποι εν μέσω εγκλεισμού περνούν δύσκολα στη προσπάθεια να διαχειριστούν την κρίση αυτή, ο Θοδωρής Χαραλαμπάκης συνομίλησε με τον Διδάκτορα, Χρυσοβαλάντη Παπαθανασίου, έναν ειδικευμένο επιστήμονα στο κομμάτι της ψυχικής υγείας.
Ο Χρυσοβαλάντης Παπαθανασίου, Διδάκτωρ Ψυχολογίας της Υγείας από το Aix-Marseille Université με μεταδιδακτορικές σπουδές στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, είναι Καθηγητής-Σύμβουλος στο ΠΜΣ «Διοίκηση Μονάδων Υγείας» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) και Διδάσκων Ψυχολογίας της Υγείας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και στο Τμήμα Φαρμακευτικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Έχει διατελέσει Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), αναπληρωτής Διοικητής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών (ΠΓΝΠ) «Παναγία η Βοήθεια» και Εμπειρογνώμονας-Σύμβουλος του Υπουργείου Υγείας.
Πάμε να δούμε τι μας απάτησε και ο ίδιος στα ερωτήματα που του θέσαμε:
- Τι είναι η ψυχική υγεία και πώς μπορούμε να τη διατηρούμε σε υψηλά επίπεδα;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ψυχική υγεία ορίζεται ως μια κατάσταση συναισθηματικής ευεξίας, όπου το άτομο συνειδητοποιεί το δυναμικό του, ανταπεξέρχεται στις απαιτήσεις της καθημερινότητας, αντιμετωπίζει με αποτελεσματικότητα τα ψυχοπιεστικά γεγονότα της ζωής, εργάζεται παραγωγικά και συνεισφέρει στην κοινότητά του. Ο όρος συναισθηματική ευεξία δεν αφορά την απουσία ψυχοπαθολογίας, αλλά αποτελεί μια ευρεία έννοια που περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν κάποιον να νιώθει καλά. Κάποια γενικά χαρακτηριστικά της συναισθηματικής ευεξίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η συνειδητοποίηση, η αποδοχή και η ρύθμιση των συναισθημάτων, η υιοθέτηση μιας αισιόδοξης προσέγγισης στη ζωή, η προσαρμοστικότητα στις αλλαγές, η διαχείριση του άγχους και η ικανοποίηση από τα προσωπικά χαρακτηριστικά και επιτεύγματα. Με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι είναι η ικανότητα να απολαμβάνουμε τη ζωή και να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις της. Ένας άλλος όρος που σχετίζεται με την συναισθηματική ευεξία είναι η ψυχική ανθεκτικότητα. Ένα ψυχικά ανθεκτικό άτομο μπορεί να διαχειριστεί με αποτελεσματικότητα έντονα ψυχοπιεστικές καταστάσεις και να βρει τρόπους για να ξεπεράσει τις αντιξοότητες, χωρίς αυτές να το καταβάλουν και να το οδηγήσουν σε ψυχική κατάρρευση. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι κάτι που μαθαίνεται κατά τη διάρκεια της ζωής και αναπτύσσεται με την πάροδο του χρόνου, καθώς το άτομο αποκτά γνώσεις και εμπειρίες. Μέσω του αναστοχασμού, το άτομο ανακαλύπτει νέους τρόπους αντιμετώπισης των αντιξοοτήτων και αναδημιουργίας του εαυτού του. Ένα άτομο με ψυχική ανθεκτικότητα εμφανίζεται καλύτερο και πιο δυνατό μετά από μια αντιξοότητα. Προκειμένου να αναπτύξουμε ψυχική ανθεκτικότητα, απαραίτητο είναι, μεταξύ άλλων, να συνδεθούμε με τους συνανθρώπους μας, να φροντίζουμε τον εαυτό μας και να δίνουμε θετικό νόημα σε όσα μας συμβαίνουν. Ο ψυχοθεραπευτής Βίκτορ Φρανκλ, ο οποίος έζησε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο βιβλίο του «Το νόημα της Ζωής» εξιστορεί πώς κρατήθηκε στη ζωή δίνοντας νόημα στην εμπειρία του. Το νόημα στη ζωή φαίνεται να αποτελεί την κινητήρια δύναμη της ζωής.
- Τι μπορεί να επηρεάσει την ψυχική μας υγεία αρνητικά;
Παράγοντας επικινδυνότητας για την ψυχική υγεία δύναται να είναι κάθε γεγονός που δημιουργεί έντονο στρες. Εδώ, όπως καταλαβαίνετε, σημαντικό ρόλο παίζει η υποκειμενική εκτίμηση. Δεν αξιολογούν όλα τα άτομα με τον ίδιο βαθμό σοβαρότητας τα γεγονότα. Μάλιστα, υπάρχουν ευχάριστα γεγονότα, τα οποία –όπως καταδεικνύει η σχετική βιβλιογραφία– δημιουργούν υψηλό ποσοστό άγχους σε κάποιους ανθρώπους, όπως π.χ. ο γάμος ή η γέννηση ενός παιδιού. Καλό είναι να αποφεύγεται κάθε απόπειρα σύγκρισης του εαυτού μας με τους άλλους, ως προς τον τρόπο διαχείρισης των στρεσογόνων καταστάσεων, καθώς αυτό δεν βοηθά στην κατανόηση του εαυτού μας. Έχουν επιχειρηθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις των γεγονότων από τους επιστήμονες. Γενικά, θα λέγαμε ότι τα γεγονότα που αξιολογούνται ως αποδιοργανωτικά ή διασπαστικά, καθώς διακόπτουν βίαια την καθημερινή ρουτίνα, όπως είναι ο θάνατος ενός σημαντικού άλλου ή μια απειλητική για τη ζωή ασθένεια, φέρουν μεγάλο συναισθηματικό φορτίο και έχουν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στον ψυχισμό μας. Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά, όταν εκτίθεται σε αντίξοες συνθήκες. Η αντίδραση κάποιου εξαρτάται, όπως είπα προηγουμένως, από το βαθμό ψυχικής ανθεκτικότητας και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, αλλά και την ύπαρξη ή μη προστατευτικών και υποστηρικτικών παραγόντων, όπως, για παράδειγμα, ένα ισχυρό κοινωνικό δίκτυο που λειτουργεί ως προστατευτικό δίχτυ.
- Ο κόσμος έχει ήδη βιώσει έναν εγκλεισμό την περασμένη άνοιξη με το πρώτο lockdown. Και σε λίγους μήνες καλείται να αντιμετωπίσει έναν δεύτερο εγκλεισμό. Ποιες οι επιπτώσεις στη ψυχική υγεία των ανθρώπων αυτών και ποια η συμβουλή σας για τη καλύτερη διαχείριση της κρίσης αυτής;
Ένας από τους τρόπους αντιμετώπισης μιας πανδημίας είναι η κοινωνική αποστασιοποίηση. Προσωπικά, προτιμώ τον όρο «σωματική αποστασιοποίηση», καθώς πρόκειται για ένα μέτρο που αφορά τη διαχείριση του σώματος ως μέσου διασποράς του ιού. Ο άνθρωπος είναι φύσει κοινωνικό ον. Ο εγκέφαλός μας είναι κοινωνικά προγραμματισμένος. «Άνθρωποι» γινόμαστε, δεν γεννιόμαστε˙ με την έννοια ότι αποκτάμε ανθρώπινες ιδιότητες μέσω της παρατήρησης και της μίμησης των άλλων ανθρώπων, δηλαδή μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η αποσύνδεσή μας από τους άλλους έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική μας υγεία. Ευτυχώς, ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να διατηρήσει την κοινωνική επαφή και να εξασφαλίσει κοινωνική στήριξη με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η σωματική αποστασιοποίηση δεν πρέπει να οδηγήσει σε διάβρωση της κοινωνικής επαφής και χαλάρωση των κοινωνικών δεσμών. Το κοινωνικό δίκτυο μας μπορεί να αποτελέσει σημαντικό προστατευτικό παράγοντα. Τα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι, τόσο κατά τη διάρκεια της καραντίνας όσο και μετά, οι άνθρωποι παρουσιάζουν ψυχική καταπόνηση και συμπτώματα μετατραυματικού στρες. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν: έντονο στρες, λύπη, φόβο, θυμό, νευρικότητα, ευερεθιστικότητα, συναισθηματική εξάντληση, όπως επίσης ενοχή και ντροπή. Έχουν καταγραφεί, και στη χώρα μας, περιπτώσεις αυτοκτονίας ανθρώπων που προσβλήθηκαν από τον κορωνοϊό, επειδή φοβήθηκαν ότι θα τον μεταδώσουν στα αγαπημένα τους πρόσωπα ή βίωσαν τη μόλυνσή τους ως ένα είδος προσωπικής αποτυχίας. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να παραμείνουμε συνδεδεμένοι με τους άλλους. Η σχέση, όπως έλεγε ο αείμνηστος καθηγητής μου Αλέξανδρος Κοσμόπουλος, είναι προστατευτική και θεραπευτική. Η δημιουργία ομάδων αλληλεγγύης μπορεί να εξασφαλίσει αίσθημα βεβαιότητας και ασφάλειας στα άτομα της κοινότητας, ιδίως σε όσα ανήκουν σε κάποια κοινωνικά ευάλωτη ομάδα, όπως είναι τα άτομα με ψυχιατρικές διαταραχές, τα άτομα με αναπηρίες, τα μοναχικά ηλικιωμένα άτομα ή οι άποροι. Εάν νιώσουμε έντονη συναισθηματική πίεση, καλό είναι να μιλήσουμε σε κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας, είτε τηλεφωνώντας σε κάποια γραμμή βοήθειας, όπως στην τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306, είτε κλείνοντας ραντεβού για τηλεσυνεδρία.
- Σε περίπτωση τρίτου εγκλεισμού, πώς πιστεύετε ότι θα επιδράσει το γεγονός αυτό στην ψυχική μας υγεία;
Η έρευνα καταδεικνύει ότι η περίοδος καραντίνας πρέπει να είναι σύντομη και οποιαδήποτε χρονική επιμήκυνση να πραγματοποιείται σε ακραίες συνθήκες και να είναι επαρκώς επιστημονικά τεκμηριωμένη. Όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια της καραντίνας τόσο πιο έντονα θα γίνονται τα συναισθήματα που συνδέονται με τον περιορισμό. Ένα ενδιαφέρον ερευνητικό στοιχείο είναι ότι οι περισσότερες από τις ανεπιθύμητες ενέργειες στην ψυχική υγεία προέρχονται από την επιβολή περιορισμού της ελευθερίας. Η εθελοντική καραντίνα σχετίζεται με χαμηλότερη δυσφορία και λιγότερες μακροχρόνιες επιπλοκές. Για τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες περιορισμού, μια χρονική επέκταση του μέτρου, ανεξάρτητα από το πόσο μικρή είναι, ενδέχεται να τους αποθαρρύνει ή να τους κάνει να αισθανθούν ότι καταστρατηγούνται τα δικαιώματά τους και κινδυνεύει η ελευθερία τους. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση των θεωριών συνωμοσίας, τη μη συμμόρφωση στους κανόνες δημόσιας υγείας, και ενδεχομένως την πρόκληση κοινωνικών αναταραχών και συγκρούσεων. Η μη συμμόρφωση στους κανόνες προστασίας ενισχύεται και από την ψυχολογική κόπωση που επιφέρει η κατ’ επανάληψη εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων. Τέλος, πρέπει να επισημάνω ότι η καραντίνα ευνοεί ακραία φαινόμενα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Για κάποιες γυναίκες και τα παιδιά τους που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία, η συνεχής παραμονή στο σπίτι μπορεί να είναι επισφαλής, προκαλώντας τρόμο, με σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις. Συνεπώς, η παράταση ενός απαγορευτικού ή η συχνή εφαρμογή του σημαίνει επιδείνωση του ψυχικού τραύματος. Με την ευκαιρία, να υπενθυμίσουμε τη λειτουργία της Γραμμής SOS 15900, στην οποία μπορούν να καλούν οι γυναίκες θύματα βίας, προκειμένου να αναζητήσουν βοήθεια.
- Θεωρείτε ότι ο συνδυασμός της οικονομικής και της υγειονομικής κρίσης μπορεί να αυξήσει δραματικά έως και ανεπανόρθωτα τις επιπτώσεις στην ψυχική μας υγεία;
Οι οικονομικές επιπτώσεις των περιοριστικών μέτρων είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Πολλοί συμπολίτες μας είτε είδαν το εισόδημά τους να μειώνεται αισθητά είτε έχασαν την εργασία τους λόγω της πανδημίας. Φαίνεται να επηρεάζονται δυσανάλογα οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι μικροεπιχειρηματίες και όσοι εργάζονται σε καθεστώς μερικής απασχόλησης. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η πανδημία covid-19 είναι κάτι περισσότερο από μια υγειονομική κρίση και αναμένεται να αυξήσει τη φτώχεια και τις κοινωνικές ανισότητες σε παγκόσμια κλίμακα. Η έρευνα έχει δείξει ότι μια πανδημία μπορεί να ευθύνεται για αυξημένη ψυχική επιβάρυνση σε άτομα με χαμηλό εισόδημα, εξαιτίας της ανασφάλειας που δημιουργεί σε μια σειρά από τομείς, όπως η εργασία, η στέγαση και η σίτιση. Σύμφωνα με την ιεράρχηση των αναγκών του Μάσλοου, ο άνθρωπος πρέπει πρωτίστως να καλύψει τις βιολογικές ανάγκες και τις ανάγκες ασφάλειας, οι οποίες σχετίζονται με την επιβίωση, για να περάσει στην κάλυψη άλλων αναγκών που σχετίζονται με την κοινωνική αποδοχή και την προσωπική ανάπτυξη και οδηγούν σε μια αίσθηση πληρότητας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν συμπολίτες μας που δυσκολεύονται οικονομικά να αγοράσουν τα βασικά μέσα προστασίας, όπως μάσκες και απολυμαντικά χεριών, με αποτέλεσμα να νιώθουν περισσότερο ευάλωτοι, συναίσθημα που αυξάνει το στρες για την υγεία. Σε συλλογικό επίπεδο, η οικονομική δυσχέρεια μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές αναταραχές κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του απαγορευτικού την εποχή της βουβωνικής πανώλης στη Βενετία, το κλείσιμο πολλών εμπορικών καταστημάτων οδήγησε σε εκτεταμένη ανεργία, η οποία με τη σειρά της οδήγησε σε διαμάχες για τη διανομή των πόρων. Η φτώχεια ήταν, είναι και θα είναι πάντα ένας επιβαρυντικός παράγοντας για την ψυχική υγεία. Η καταπολέμηση της φτώχειας είναι μια από τις βασικές στρατηγικές για την προαγωγή της ψυχικής υγείας στον πληθυσμό.
- Η ακατάπαυστη μετάδοση ειδήσεων από τα ΜΜΕ, όσον αφορά τον κορωνοϊό, επιδρούν αρνητικά στην ψυχική υγεία μας;
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η ανθρωπότητα καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει, παράλληλα με την πανδημία covid-19, μια πληροφοριοδημία. Ο όρος «πληροφοριοδημία» αναφέρεται στην υπερπληθώρα πληροφοριών που δυσκολεύει τους ανθρώπους να βρουν αξιόπιστες πηγές και σωστή καθοδήγηση όταν τη χρειάζονται. Σε περιόδους υγειονομικής κρίσης, το κοινό παρουσιάζει άμεση και επείγουσα ανάγκη για πληροφόρηση σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία και την προσωπική ασφάλεια. Στο πλαίσιο της πανδημίας covid-19, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η ανεξέλεγκτη πληροφόρηση μπορεί να αυξήσει τον φόβο και την αβεβαιότητα και να οδηγήσει ακόμα και σε φαινόμενα μαζικού πανικού. Μια έρευνα στις ΗΠΑ έδειξε ότι ο αυξημένος χρόνος που αφιερώνουν τα άτομα τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης, προκειμένου να ενημερωθούν για την πανδημία, συσχετίζεται με αυξημένη ψυχική δυσφορία. Επομένως, συνιστάται να επιλέξουμε μια δυο αξιόπιστες πηγές για την ενημέρωσή μας, να περιορίσουμε την έκθεσή μας στις ειδήσεις και να αντιμετωπίζουμε με σκεπτικισμό τις αναπόδεικτες απόψεις που διαβάζουμε ή ακούμε, καθώς, σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, οι περισσότερες πληροφορίες που διακινούνταν από τα ΜΜΕ σχετικά με την πανδημία ήταν ψευδείς, παραπλανητικές ή μη αποδεδειγμένες.
- Για πόσο χρονικό διάστημα μπορεί ένας άνθρωπος να διαχειριστεί απανωτές κρίσεις (π.χ. υγειονομική, οικονομική);
Όπως προείπα, κάθε άνθρωπος παρουσιάζει διαφορετική ανεκτικότητα απέναντι στα ψυχοπιεστικά γεγονότα και αντιδρά στις προκλήσεις της ζωής με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο. Το όριο αντοχής απέναντι στις δυσχέρειες καθορίζεται από το βαθμό ψυχικής ανθεκτικότητας. Ωστόσο, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η συνεχής και επαναλαμβανόμενη έκθεση σε στρεσογόνα ερεθίσματα αυξάνει την επικινδυνότητα και καθιστά κάποιον περισσότερο ευάλωτο απέναντι στην ψυχική ασθένεια.
- Η συμβουλή που δίνετε σε όσους μας διαβάζουν για το πώς μπορούν να αποκαταστήσουν την ψυχική τους υγεία.
Πρέπει να ξαναθυμηθούμε ή να μάθουμε έννοιες όπως «αυτοφροντίδα» και «αυτοσυμπόνια». Αυτοφροντίδα είναι κάθε ενέργεια του ανθρώπου για να προστατεύσει το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα του. Ενδεικτικά αναφέρω τις εξής ενέργειες αυτοφροντίδας:
- Μαγειρική. Ας μαγειρέψουμε για εμάς ή/και τους αγαπημένους μας. Ας πειραματιστούμε με νέες γεύσεις και ας υιοθετήσουμε υγιεινές διατροφικές συνήθειες. Δεν είναι τυχαίο ότι το έντερο μας θεωρείται ο δεύτερος εγκέφαλος. Το γαστρεντερικό νευρικό σύστημα έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή μας.
- Γυμναστική και Άσκηση. Υπάρχουν πάρα πολλά βίντεο στο διαδίκτυο με ασκήσεις που μπορούμε να κάνουμε στο σπίτι μας, χωρίς να απαιτούνται ειδικά όργανα γυμναστικής. Έχει φανεί από έρευνες ότι η γυμναστική αυξάνει το αίσθημα ευεξίας.
- Τέχνη. Ας πειραματιστούμε με διάφορες μορφές τέχνης, καθώς οι τέχνες και η δημιουργικότητα, σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Ίσως ανακαλύψουμε και κάποιο ταλέντο μας που αγνοούσαμε όλο αυτόν τον καιρό.
- Πνευματικότητα. Ας γίνουμε πιο εσωτερικοί μέσω της προσευχής, του διαλογισμού ή της φιλοσοφίας. Έχει διαπιστωθεί ότι η πνευματικότητα αποτελεί σημαντικό προστατευτικό παράγοντα για πολλούς ανθρώπους.
- Ενέργειες χωρίς ιδιαίτερο σκοπό. Ας κάνουμε πράγματα χωρίς φαινομενικό σκοπό πέραν της ευχαρίστησης. Όπως, για παράδειγμα, να παρατηρούμε έξω από το παράθυρο τα σύννεφα, να συγκεντρωθούμε στον ήχο της βροχής ή να κάνουμε σαπουνόφουσκες, αγαπημένη ασχολία των παιδικών μας χρόνων. Αυτό που στα αγγλικά ονομάζεται «purposelessness», δηλαδή μια ενέργεια δίχως σκοπό, φαίνεται να προσφέρει ηρεμία και ισορροπία. Μέσα από τέτοιες «άσκοπες» ενέργειες έχουμε πολλές πιθανότητες να βιώσουμε μια εκστατική εμπειρία, η οποία ορίζεται από τον Μάσλοου ως υπερβατική στιγμή καθαρής χαράς και ενθουσιασμού.
Η αυτοσυμπόνια, από την άλλη, είναι μια διανοητική κατάσταση, κατά την οποία φερόμαστε στον εαυτό μας με καλοσύνη και χωρίς επίκριση, χρησιμοποιώντας λόγια που τον ηρεμούν και τον ανακουφίζουν. Η έρευνα δείχνει ότι το να είμαστε συμπονετικοί με τον εαυτό μας μπορεί να μας βοηθήσει να παραμείνουμε ανθεκτικοί απέναντι στο άγχος που γεννούν η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Interpersonal Violence έδειξε ότι μεταξύ των ατόμων που είχαν βιώσει μια τραυματική εμπειρία, εκείνοι που είχαν περισσότερη αυτοσυμπόνια παρουσίαζαν λιγότερα συμπτώματα μετατραυματικού στρες και υψηλότερα επίπεδα ανθεκτικότητας.
- Ας δώσουμε προσοχή στο τι αισθανόμαστε. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε, να αναλύσουμε, να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε τα συναισθήματά μας.
- Ας αναπτύξουμε έναν εσωτερικό διάλογο που θα μας επιτρέψει να γνωρίσουμε καλύτερα τις ανάγκες, τις επιθυμίες, τις προσδοκίες μας, αλλά και τους φόβους και τις αδυναμίες μας.
- Ας δώσουμε χρόνο στον εαυτό μας να ξεκουραστεί και να χαλαρώσει. Όλοι χρειαζόμαστε μια παύση από τους ξέφρενους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής.
Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να διατηρήσουμε την επαφή μας με τον κόσμο, φυσικό και κοινωνικό.
- Τι κι εάν δεν μπορούμε να βγούμε στη φύση; Φέρνουμε τη φύση μέσα στο σπίτι μας. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας του Σίδνεϊ διαπίστωσε ότι τα φυτά μειώνουν σε υψηλό ποσοστό τα αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος, κατάθλιψη και θυμό, και σχετίζονται θετικά με τη συναισθηματική ευεξία.
- Υιοθετούμε ένα αδέσποτο ζώο. Πολυάριθμες μελέτες καταδεικνύουν τις ευεργετικές επιδράσεις ενός κατοικίδιου στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.
- Μένουμε συνδεδεμένοι με τους ανθρώπους που αγαπάμε και νοιαζόμαστε. Οι «κοινωνικές φούσκες» είναι μέσο πρόληψης της διασποράς του κορωνοϊού, αλλά μπορούν να αποτελέσουν και μέσο ενδυνάμωσης των ανθρώπινων δεσμών.
- Και εάν τα πράγματα δεν πάνε καλά, να ξέρουμε ότι δεν είμαστε μόνοι. Απευθυνόμαστε σε κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας και ζητάμε υποστήριξη. Η αναζήτηση βοήθειας δεν είναι δείγμα αδυναμίας, αλλά δύναμης.
Ας φανταστούμε ότι βρισκόμαστε μέσα σε ένα κουκούλι και όταν έρθει η ώρα να βγούμε από αυτό, θα είμαστε μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Άλλωστε αυτό είπαμε ότι είναι ψυχική ανθεκτικότητα: να βγαίνεις καλύτερος, δυνατότερος και σοφότερος μετά από μια αντιξοότητα.
Σας ευχαριστούμε θερμά για την συνεντευξη αυτή.
